نقد بلاغی شعر مشروطه با تأکید بر اشعار میرزاده عشقی و ابوالقاسم لاهوتی

نقد بلاغی از جمله نقدهای تپنده و پویایی است که در بوستان ادب فارسی وجود دارد و در سایة این ابزار مهم، می¬توان بر مباحث و نهفته های درونیِ¬ تفکّر شاعر و نویسنده ره یافت. بررسی ادبیّت هر متن و شناخت آن بیشتر با بلاغت شعری است که نمایان می¬گردد و با کمک همین نقد است که می¬توان بین اثری با اثر دیگر تمیز نهاد. بررسی بلاغی شاعران از دیرباز تنها در شناخت صنایع آنها منحصر می¬گشته است و بررسی تحلیلی¬ای که به کمک آن بتوان به ایدئولوژی پنهان نویسنده ره یافت، از دید بسیاری به دور مانده است. عناصر سازندة شعری با بهم پیوستن خود، صدایی خاموش را به گوش می¬رسانند که منتقد بلاغی بایستی بدانها ره یابد و با کنار هم چیدن این صداها، فریاد بلند و سخن اصلی گویندة آن را بازگو نماید. در این پژوهش ما به بررسی این نقد در دورة مشروطه که موتور متحول کنندة ادبیات معاصر به شمار می¬رود و کمتر بدان توجه شده است، پرداختیم. هم چنین تا حد بسیاری تلاش کردیم تا بر صور خیال شعری شاعران ـ میرزادة عشقی و ابوالقاسم لاهوتی ـ دیدی جداگونه نداشته باشیم و با نگاهی گسترده بر تمامی عناصر صورِ خیال ساز، یک کُل را استخراج نمائیم. کاری که در ادب کلاسیک ما کمتر بدان پرداخته شده است. هم چنین علاوه بر بررسی ایماژهای شعری دورة مشروطه و عناصر سازندة آن، به بررسی فصاحت و بلاغت و جنبه های علم معانی این دو شاعر، نگاهی انداختیم. بر اساس همین بررسی¬ها دریافتیم که در دورة مشروطه، از نظر ادبی و بلاغی چندان تغییری صورت نگرفته است و بیشتر زبان و فکر است که متفاوت با ادوار گذشته گشته است. تنها تغییر بنیادینی که در این دوره از نظر بلاغی صورت گرفته است، شکستن فرم شعری است. حال آنکه از نظر زبانی و فکری تفاوتی بیشتر از کُل ادوار ادب فارسی اتفاق افتاده است. در این دوره، زبان عوامانه شد با اغلاط دستوری و نحوی فراوان و مسائل و موتیف های نوینی چون آزادی، وطن، زن، حجاب و غیره پای به عرصة شعر و شاعری گشود. با این وجود، بیشتر تلاش شاعران از سرودن اشعار، در آشکار ساختن معضلات و معایب جامعة عصر مشروطه و ترغیب مخاطبان در برانداختن طرحی نو و همراه کردن عاطفی آنها با خود، منحصر گشت. کلید واژه: نقد بلاغی، صورخیال، دورة مشروطه، عشقی، لاهوتی.